Για μια φαινομενολογία του Θεάτρου

1. Μια φαινομενολογική προσέγγιση του θεάτρου:

Η συνάντηση με το Θέατρο και το Θεατρικό Γίγνεσθαι είναι μια ανοιχτή πρόσκληση, η οποία προϋποθέτει ετοιμότητα ψυχική, πνευματική και συναισθηματική για το άλλο, το νέο, το καινούργιο, το διαφορετικό.

Κάθε παράσταση είναι μια προσπάθεια, πολλές φορές προσωρινή, κατανόησης, περιγραφής, αλλά και απόδοσης αυτού που κάθε φορά αλλάζει και μεταμορφώνεται. Μια προσπάθεια δηλαδή διατύπωσης απαντήσεων σε θεμελιώδη ερωτήματα που αφορούν στην σκηνοθετική προσέγγιση, στην υποκριτική απόδοση του σκηνοθετικού πλαισίου, στην σκηνική παρουσία γενικά. Θεατρικό κείμενο, σκηνοθεσία, υποκριτική, αισθητική είναι ζητήματα, τα οποία καλείται κάθε εποχή να απαντήσει.

Στα πλαίσια της δικής μου θεατρικής έρευνας και αναζήτησης η συνάντηση μου με το Θέατρο με οδήγησε στην διατύπωση μιας διαφορετικής προσέγγισης του, την οποία ονομάζω φαινομενολογική.

Η φαινομενολογική προσέγγιση του Θεάτρου, έτσι όπως την αντιλαμβάνομαι και την ορίζω, για να μπορέσει να αποδώσει την σημερινή θεατρική πραγματικότητα και την διαφορετική της οπτική, χρειάζεται νέες έννοιες και μεθόδους.

Εννοιες όπως:

• ενσυναίσθηση (αντί για ερμηνεία)

• διαφορετικότητα (αντί για ταύτιση)

• σχέση (ανάμεσα στον ηθοποιό και τον ρόλο, ανάμεσα στους ηθοποιούς, ανάμεσα στον ηθοποιό και το κοινό)

Μέθοδοι όπως:

• Προσωποκεντρική Προσέγγιση:

Η προσωποκεντρική προσέγγιση προέρχεται βασικά από τον χώρο της ανθρωπιστικής ψυχολογίας. Οι βασικές της αρχές όμως μπορούν να εφαρμοστούν και να μεταφερφούν και σε άλλους χώρους, όπως αυτόν της φιλοσοφίας, της θεολογίας, της κοινωνιολογίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας και βέβαια της τέχνης.

Κέντρο βάρους της προσέγγισης αυτής είναι η έννοια του Προσώπου, ενω το κύριο εργαλείο της είναι η Σχέση, η οποία βασίζεται σε τρεις θεμελιώδεις συνθήκες, την Ενσυναίσθηση, την Ανευ Ορων Αποδοχή και την Αυθεντικότητα/Αυτογνωσία.

Μια σχέση δομημένη σ’αυτές τις συνθήκες και με κύριο μέλημα της την κατανόηση του Άλλου (του θεατρικού κειμένου, του ρόλου, του συναδέλφου-ηθοποιού, του κοινού…), μπορεί να αποτελέσει για τον ηθοποιό ένα χρήσιμο εργαλείο στην προσπάθεια του να προσεγγίσει τον ρόλο του με διαφορετικό τρόπο

• Focusing:

To Focusing είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος προσέγγισης μιάς κατάστασης, ενός προσώπου, ενός προβλήματος, ενός ρόλου, οποιουδήποτε θέματος μας απασχολεί ή μας ενδιαφέρει.

Η διαφορά του από άλλες μεθόδους είναι η προσπάθεια εστίασης σ’αυτό που ονομάζουμε „σωματική ευφυϊα“, η οποία μπορεί να μας προσφέρει μιά άλλου είδους γνώση, πέρα από την νοητική και την συναισθηματική.

Μέσα από πολύ συγκεκριμένα βήματα το Focusing μας οδηγεί πίσω σε μιά ξεχασμένη γνώση, που υπάρχει μέσα μας, μέσα στο σώμα μας και την οποία συνήθως παραγνωρίζουμε ή δεν λαμβάνουμε καν υπ’όψη μας. Έτσι το σώμα για τον ηθοποιό, και όχι μόνο, παύει να αποτελεί ένα απλό εργαλείο, μια διεκπεραιωτική μηχανή ή ένα εκφραστικό μέσο και γίνεται μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης και δημιουργικότητας.

• Χορολογία:

Χορολογία είναι η επιστήμη που εξετάζει, αναλύει και καταγράφει την κίνηση του ανθρώπινου σώματος. Θεμελιωτής της Χορολογίας είναι ο R. von Laban, ο οποίος ασχολήθηκε με την ανάλυση της κίνησης του σώματος λειτουργικά και οχι ψυχολογικά.

Χρησιμοποιώντας την μέθοδο του μπορουμε να γνωρίσουμε το σώμα μας, να επεκτείνουμε της δυνατότητές του και να αποκτήσουμε κινησιολογικό κώδικα.

2. Μια φαινομενολογική προσέγγιση του θεατρικού χαρακτήρα:

Στον πυρήνα μιας φαινομενολογικιής προσέγγισης του θεατρικού χαρακτήρα βρίσκεται αρχικά η κατανόηση του θεαρτρικού χαρακτήρα από τον ηθοποιό. Για να μπορέσει ο ηθοποιός να υποδυθεί, να ενσαρκώσει έναν θεατρικό χαρακτήρα, πρέπει κατ’αρχάς να τον έχει κατανοήσει.

Ο καλύτερος τρόπος για την κατανόηση αυτήν είναι η δημουργία μιάς άμεσης, βιωματικής, επικοινωνιακής σχέσης με τον θεατρικό χαρακτήρα, η οποία σε καμία περίπτωση δεν είναι εκ των προτέρων δεδομένη, αλλά αποτέλεσμα μιάς διαδικασίας, στήν διάρκεια της οποίας ηθοποιός και θεατρικός χαρακτήρας συναντιούνται και επικοινωνούν.

Μια τέτοια προσέγγιση του θεατρικού χαρακτήρα απαιτεί μια συγκεκριμένη στάση απο την πλευρά του ηθοποιού με τα παρακάτω κύρια χαρακτηριστικά, τα οποία θα τον βοηθήσουν να χτίσει αυτή την βιωματική σχέση με τον θεατρικό χαρακτήρα:

Ο ηθοποιός προσπαθεί σιγά-σιγά να μπεί μέσα στόν θεατρικό χαρακτήρα και να δει τον κόσμο με τα μάτια του ρόλου, να αντιληφθεί την πραγματικότητα, έτσι όπως ο ρόλος την αντιλαμβάνεται, να αισθανθεί και να νιώσει, έτσι όπως ο θεατρικός χαρακτήρας αισθάνεται και νιώθει, να μπεί δηλ. στο πετσί του ρόλου και να τον βιώσει άπο μέσα, χωρίς όμως να ταυτιστεί μαζί του και χωρίς να ξεχνάει, οτι δεν είναι ο θεατρικός χαρακτήρας.

Μέσα από αυτήν την ενσυναισθητική στάση θα μπορέσει ο ηθοποιός να κατανοήσει τον θεατρικό χαρακτήρα, έτσι όπως αυτός υπάρχει και είναι στην ολότητα του, έτσι δηλ. όπως αυτός του φανερώνεται σε όλη του την αλήθεια.

Αυτό βέβαια προϋποθέτει, οτι ο ηθοποιός είναι ανοιχτός, ευέλικτος και οτι έχει εμπιστοσύνη στόν θεατρικό χαρακτήρα, μπορεί να του δώσει τον χώρο και τον χρόνο που αυτός χρειάζεται, για να μπορέσει να ξεδιπλωθεί μπροστά του - μπορεί να αφεθεί στον θεατρικό χαρακτήρα, χωρίς να φοβάται - είναι σε θέση να βάλει κατά μέρος τα δικά του πιστεύω, τις δικές του αξίες, τις δικές του εμπειρίες. Μπορεί με άλλα λόγια να αποδέχεται τον θεατρικό χαρακτήρα χωρίς όρους, χωρίς να τον αξιολογεί και να τον κρίνει - χωρίς να προβάλει επάνω σ’αυτόν δικές του επιθυμίες, προκαταλήψεις, σκέψεις ή συναισθήματα.

· Ο ηθοποιός μαθαίνει σταδιακά λοιπόν να διαφοροποιεί την δική του πραγματικότητα από την πραγματικότητα του θεατρικού χαρακτήρα, αποκτά την κατάλληλη αυτογνωσία και αυτοκυριαρχία.

Έτσι μέσα από μια φαινομενολογικιή προσέγγιση του θεατρικού χαρακτήρα, δηλ. μέσα από την ενσυναίσθηση, την άνευ όρων αποδοχή και την αυτογνωσία, μπορεί ο ηθοποιός να επικοινωνήσει βαθιά και αληθινά με τον θεατρικό χαρακτήρα και να χτίσει μιά βιωματική σχέση μ’αυτόν.

Η δημιουργική έκφραση αυτής της σχέσης είναι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, που εμφανίζεται μετά πανω στην σκηνή.

Σ’αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκεται και η δημιουργική, καλλιτεχνική προσφορά του ηθοποιού, ο οποίος ενεργητικά προσπαθεί να εκφράσει μέσα από την τέχνη του, αυτά που βίωσε στην συνάντηση του με τον θεατρικό χαρακτήρα.